කපිල අභයවංස –

මහාචාර්ය කපිල අභයවංස

දිළිඳුබව පුද්ගලයකුට මුහුණ දීමට සිදුවන පෞද්ගලික ප්රශ්නයක් බව පෙනී ගිය ද එය ඊට වඩා ඈතට ඇදී යමින් සමාජ, දේශපාලනික හා ආගමික වශයෙන් සංකීර්ණ වන ප්‍රශ්ණයකි. දිළිඳුබව යනු විවිධාර්ථවත්ය. මෙහිදී මෙම ලිපියෙහි අවධානය යොමු වන්නේ ආර්ථික දිළිඳුබව පිළිබඳවය. එම අර්ථයෙන් ගත් විට, පුද්ගලයකුට තමාගේ හා තම පවුලේ අවම අවශ්‍යතා ඉටුකර ගැනීමටවත් හැකි ආර්ථික ශක්තියක් නොමැති වීම දිළිඳුබව යන්නෙන් අර්ථ ගැන්විය හැකිය. එබඳු තත්වයක් යටතේ පුද්ගලයකුට තම ජීවිතය පවත්වා ගැනීම අතිශයින් දුෂ්කර වෙයි. බෙහෙවින් දුක්බර ජීවිතයකට එයින් මග පෑදෙයි. දිළිඳුබව හා බැඳුණු තවත් දුක් රැසක් ගැන බුදුන් වහන්සේ විසින් ද අංගුත්තර නිකායෙහිදී පැහැදිළි කොට ඇත.

දුකින් තොරව සුවබර ජීවිතයක් ගෙවීම හැම පුද්ගලයකුගේ ම මූලික අපේක්ෂාවයි. එම අරමුණ ඉටුකරගැනීමට තරම් ආර්ථික ශක්තියක් තමා සතුව නොමැතිවිට හොඳින් හෝ නරකින් එය ඉටු කර ගැනිමට පෙළඹීම මිනිසුන්ගේ ස්වභාවයයි. දිළිඳුකම සමාජ ප්රශ්නයක් වන්නේ මිනිසා තම අවශ්‍යතා වැරදි මාර්ගවලින් ඉටු කරගැනීමට පෙළඹීම නිසාය. ජීවත් වීමට ඇති ආශාව සියලු සදාචාර සීමා බිඳ දමයි. ආර්ථික අහේනිය නිසා ජීවිතය පවත්වා ගත නොහැකි වන විට අනුන්ගේ දේ කඩා වඩා ගැනීමට පෙළඹීම පුදුමයක් නොවේ. මේ නිසාම සමාජයෙහි ඇතිවන ගැටුම් හේතුවෙන් පැනනගින ප්රශ්න බෙහෙවින් සංකීර්ණ තත්වයට පත් වෙයි.

දිළිඳුබව සමාජයක පැතිරයාම දේශපාලන අධිකාරියට ද බලපාන ප්‍රශ්ණයකි. රාජ්‍යයක සියලු පුරවැසියන්ගේ ජීවිත සුවපහසුවෙන් පවත්වා ගැනීම සඳහා සුදුසු පරිදි ආර්ථික කළමනාකරණය දේශපාලන අධිකාරියේ පැහැර නොහැරිය හැකි වගකීමකි. ජාතික ආරක්ෂාව මෙන්ම ආර්ථික කළමනාකරණය ද රජයක අනිවාර්ය වගකීම් අතරට එයි. රජයක ආර්ථික වගකීම් මනාව ඉටු නොවන්නේ නම් ජාතික ආරක්ෂාව, සෞඛ්‍ය, අධ්‍යාපනය​ ආදී අන් හැම ප්‍රශ්ණයකට ම හේතුව ද එය වනු ඇත.

සමාජයක සියලුම ප්‍රශ්ණවලටම පාහේ ප්‍රධානතම හේතුවක් වන දිළිඳුකම සමාජ පිළිලයෙකි. එය සමාජ දේහය තුළ පවතින තෙක් සමාජ සුවයක් බලාපොරොත්තු විය නොහැකිය. දිළිඳුබවේ දුක මිනිසුන්ට විඳීමට සිදු වී ඇත්තේ ඇයි? දිළින්ඳා සදාතනිකව ම දිළින්ඳකු විය යුතුද? දිළිඳු බවින් නිදහස් විය නොහැකිද? මිනිසුන් දිළිඳුවීම මිනිසුන්ට පාලනය කළ නොහැකි කිසියම් බලවේගයක කැමැත්ත අනුව සිදුවීමක් ද? මෙබඳු ප්‍රශ්ණ හමුවෙහි බුදුදහමේ ආකල්පය කිමෙක්දැයි විමසා බැලීම මෙම ලිපියෙහි අරමුණ වෙයි.

බුදුදහම දුක හා දුකින් නිදහස් වීම ප්‍රධාන තේමාව කොට ගත් දහමකි. දුකත් දුකට ‌හේතුවත් දුකින් නිදහස් වන ආකාරයත් නිබඳවම බුදුදහමින් සාකච්ඡා කෙරෙයි. දුක පිළිබඳව බුදුදහමින් කෙරෙන විග්‍රහයන් විමසිල්ලෙන් බලන විට පෙනී යන්නේ දෙයාකාර දුකකට මිනිසා මුහුණ දී සිටින බවයි. එයින් පළමුවැන්න උපත හා උරුම වී ඇති දුකයි. එය උපත පවත්තා තාක් අනිවාර්ය වූවකි. දෙවැන්න මිනිසා විසින් උවමනාවෙන් ම තනා ගනු ලබන දුකයි. එය ජීවිතය තුළ අනිවාර්ය වූවක් නොවේ. එය ජීවිත කාලය තුළදීම වෙනස් කර ගැනීමේ හැකියාව මිනිසා සතුව ඇත. දුක සැපතට හරවා ගැනීමට මෙහිදී හැකි වෙයි. දිළිඳුබව මෙම දෙවැනි ගණයට අයත් වන දුකකි. මෙම දෙයාකාර දුකින් ම නිදහස ලබා සුවපත් වන ක්රම සහ විධි බුදුදහමෙහි සාකච්ඡාවට බඳුන් වී ඇත.

සමාජ ප්‍රශ්ණ පිළිබඳව සාකච්ඡා නොවුණු අවධියක දිළිඳුබව දුකක් බව පළමුවරට සමාජගත කොට එයට විසඳුම් සාකච්ඡා කොට ඇත්තේ බුදුදහම මගිනි. දිළිඳු බවේ දුක පදනම් කොට ගෙන විවිධාකාර දුක් රැසකට ගිහි ජනතාවට මුහුණ පෑමට සිදුවන සැටි බුදුන්වහන්සේ විසින් පැහැදිළි කොට තිබේ (දාළිද්දියං භික්ඛවෙ දුක්ඛං ලොකස්මිං කාමභොගිනො). දිළිඳුබව ඇති වීමට හේතු මෙන් ම එය පුද්ගල හා සමාජ ජීවිතයෙන් ඉවත් කොට ගෙන සුවපත් බව ලඟා කර ගන්නා සැටිද බුදුදහමින් යෝජනා වී තිබේ.

දිළිඳු බව සම්බන්ධයෙන් බුදුදහම ඒක හේතුවාදයක නොපිහිටයි. නිර්ධන භාවයට හේතුවන කරුණු කිහිපයක් ම දැක්වී ඇත. එයින් එක් හේතුවක් කොට දැක්වෙන්නේ කර්මයයි. බුදුදහමෙහි කර්මය පුද්ගලයාට කිසිදු සම්බන්ධයක් නැතිව පවත්නා අදෘශ්‍යමාන කිසියම් බලවේගයක් නොවේ. එය පුද්ගලයා විසින් ම කරනලද කවරම හෝ සචේතනික ක්‍රියාවකි. සචේතනික ක්‍රියාවක වගකීම එය කරන ලද පුද්ගලයාටම පැවරෙයි. ඒ අනුව දිළිඳුකම නමැති විපාකය හා බැඳුණු ක්‍රියාවක ප්‍රතිඵලය​ක් ලෙස දිළිඳුබව ඇති වේයයි චුල්ලකම්මවිභංග සූත්‍රයෙහි දැක්වෙයි.

මෙහිදී අවධාරණය කළයුතු වන්නේ කර්මය දිළිඳුබව ඇති කරවීමේ එකම හේතුව කොට බුදුදහමෙහි පිළිගැනීමක් නැති බවයි. එපමණක් නොව කර්මය මැඩ​ පවත්වා තම අභිලාශයන් මුදුන් පත් කර ගැනීමේ හැකියාව පුද්ගලයා සතුව ඇති බව ද පිළිගැනෙයි. එහෙත් අද ලාංකික බෞද්ධ සමාජය තුළ මෙම කර්මවාදය වරදවා ගත් සැටියක් දක්නට ලැබේ. තමන් දුක්ඛිත බවට පත් වු විට එයින් නිදහස් වීමට වෑයම් නොකොට ‘මේ අපේ කරුමයයි’ කියමින් ජනතාව කරුමවාදයක් කරපින්නාගෙන සිටින්නේ මෙම වරදවා ගත් කර්මවාදය නිසාය. ඇතැම් ධර්මදේශකයන් වහන්සේලා විමානවත්ථු හා පෙතවත්ථු වල එන කථාන්තර රස ගන්වමින් කරන ධර්මදේශන මගින් ද බෞද්ධවිරොධී කරුමවාදය මිනිසුන්ගේ සිත්තුළ රෝපණය කරමින් තහවුරු කෙරෙයි.

ලාංකික බෞද්ධ ජනතාව බොහෝ කොට දිළිඳු බවෙහි ගැලී සිටීමේ හේතුවක් වී ඇත්තේ ද මෙම කරුමවාදය බව කිවයුතුය. දිළිඳුබවින් නැගීසිටීමට ගතයුතු ක්‍රියාමාර්ග​ ගැනීමට මිනිසුන් පසුබැස ඇත්තේ ද මේ නිසාය. බුදුදහම කම්ම වාදය මෙන් ම කිරිය වාදය හා විරිය වාදය එකසේ පිළිගනියි. කම්මවාදය මගින් සදාචාර නියමයක් (moral order) පිළිගැනෙන අතර කිරියවාදය මගින් පුද්ගලයා කරන ක්‍රියාවවන් ප්‍රතිඵල සහිත බවත්, විරිය වාදය මගින් පුද්ගල වීර්යයෙහි අභියෝග​ ජයගැනීමේ ශක්තිය ඇති බවත් අවධාරණය කෙරෙයි.

කර්ම ශක්තිය අභිභවා යාමට හැකි බව ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයෙහි සම්මා වායාමය පිළිබඳ විවරණය මගින් පැහැදිළි වෙයි. අනෙක් අතට කර්මයට අවශ්‍ය ලෙස පුද්ගලයා මෙහෙයවේ නම් බුදුන්වහන්සේ විසින් ඉදිරිපත් කළ ආධ්‍යාමික ප්‍රතිපත්ති අර්ථශූන්‍ය වෙයි. එසේම වීර්යය තුළින් අත්පත් කරගත හැකි ආධ්‍යාත්මික හා භෞතික සංවර්ධනය පිළිබඳ බුද්ධ දේශනා හිස් ප්‍රලාප​ බවට පත් වෙයි.

දිළිඳු බවට හේතුකාරක වන තවත් කරුණක් ලෙස දැක්වෙන්නේ පුද්ගලයාගේ අයථා හැසිරීමයි. මෙම හැසිරීම් පරිහානියේ දොරටු (අපායමුඛ) ලෙසින් සිගාලොවාද සූත්‍රයෙහි දැක්වෙයි. මත්පැනට ඇබ්බැහිවීම, නොකල්හි තැන් තැන්වල හැසිරෙමින් කාලය කා දැමීම, විනෝදාස්වාදයට වැඩියෙන් යොමුවීම, සූදු අන්තුවකු වීම, පවිටු මිතුරන් ඇසුර හා අලස බවින් කල්ගෙවීම යන මෙම කරුණු ධනවතකු වුව ද නිර්ධනයකු කිරීමට හේතු වෙයි.

සමාජයේ දරිද්‍ර​තාවය​ට හේතු වන ප්‍රධාන​ කරුණක් ලෙස දැක්වෙන්නේ රටක පාලන තන්ත්‍රයේ පවත්නා ආර්ථික කළමනාකරණයේ අසාර්ථකත්වයයි. බුදුදහමට අනුව සමෘද්ධිමත් ආර්ථික සංවර්ධනයක් රටකට උරුම වනුයේ පෞද්ගලික අංශයේ සහ රාජ්‍ය අංශයේ අන්‍යෝන්‍ය සහයෝගය​ හා සහභාගිත්වය මතය. පාලක පක්ෂයේ වගකීම වන්නේ පෞද්ගලික අංශයේ නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලිය සඳහා මූලධනය වැනි මූලික අවශ්‍යතා ඒ ඒ ව්‍යාපාරයන් අනුව ප්‍රදානය​ කිරීම පමණක් ම නොවේ. වර්තමානයෙහි ආර්ථිකය හැසිරවීම ද රජයට පැවරී ඇති බැවින් නිෂ්පාදකයන් හා පාරිභෝගිකයන් අපහසුතාවන්ට පත් නොවන අයුරින් එම නිෂ්පාදන බෙදාහැරීමේ ක්‍රියාවලිය සඳහා සුදුසු කළමනාකරණ යාන්ත්‍රණ​යක් ක්‍රියාත්මක කිරීමද රජයේ වගකීමට යටත් වෙයි.

බුදුදහම ආර්ථික නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියෙහි රාජ්‍ය වගකීම් ගැන කූටදන්ත හා චක්කවත්ති සීහනාද වැනි සූත්‍ර ධර්ම මගින් පාලකයන් දැනුවත් කිරීමට උත්සාහ දරා ඇත. ජනතාව තුළ වෘත්තීය තෘප්තිය ඇති කරලීමට අවශ්‍ය සියළු පහසුකම් සැපයීම රජයේ වගකීම කොට දැක්වෙයි. ප්‍රමාණවත්ව රාජ්‍ය සහභාගිත්වය සැළසෙන්නේ නම් ජනතාව උනන්දුවෙන් ව්‍යාපාර කටයුතුවල යෙදෙනු පමණක් නොව එමගින් ඇති වන ව්‍යාපාර සාර්ථකත්වය නිසා රාජ්‍ය ආදායමට ද නොමසුරුව දායකත්වය දක්වනු ඇත. ජනතාව රට වෙනුවෙන් වැඩ කිරීමට සතුටින් ඉදිරිපත් වන්නේ ඔවුනට රාජ්‍ය අනුග්‍ර​හය නොමඳව ලැබෙන්නේ නම් පමණි. කෘෂිකර්මයේ සංවර්ධනය උදෙසා රජය ක්‍රියා කළ යුතු ආකාරය අට්ඨකථාවක පැහැදිළි කොට ඇත්තේ මෙසේය. රජයෙන් කලින් සපයා ඇති පහසුකම් ප්‍රමාණවත් නොවේ නම් නැවත නැවතත් බිත්තර වී, වැටුප් හා කෘෂිභාණ්ඩ සැපයිය යුතුය (දින්නේ අප්පහොන්තෙ අඤ්ඤානිපි බීජං ච භත්තං ච කසි-පරිභණ්ඩං ච සබ්බං දෙතු).

දිළිඳු බවින් මිදී ආර්ථික සුඛිත මුදිතතාවක් ඇති කර ගැනීමට පෞද්ගලික අංශය උනන්දු කරවීම සඳහා බුදුදහම දරන තැත අතිශයින් ම සිත් ගන්නා සුලුය. ‌මෙහි ලා ඉදිරිපත් කර ඇති බුදුන් වහන්සේගේ අදහස් දිළිඳුකම කරුමයේ උරුමයක්ම කර ගන්නවුන්ට සපයන ලද කදිම පිළිතුරක් වැන්න.

පුද්ගලයකුගේ ආර්ථික සමෘද්ධිය සඳහා උපයෝගී කර ගත යුතු සාධක සතරෙකි. ඒ උට්ඨාන සම්පදා, ආරක්ඛ සම්පදා, සමජීවිකතා හා කල්‍යාණමිත්තතා යනුයි. උට්ඨාන සම්පදා යන්නෙන් අදහස් වන්නේ දැඩි උත්සාහයෙන් හා වීර්යයෙන් යුතුව ක්‍රියා කළයුතු බවයි. කරුමය යන හැඟීම මිනිසා කුසීත කරවන සිතුවිල්ලකි. වීර්යය කර්මය ද යටපත් කරවන අර්ථසාධක බලවේගයකි. “වීර්යයට දුක් මැඩ​ගෙන ඉදිරියට යාමේ බලයක් ඇත” (විරියෙන දුක්ඛං අච්චෙති) යන්න බුද්ධ දේශනයකි. ධනෝපායනයේදී වීර්යය යෙදිය යුතු ආකාරය ගැනද බුදුන් වහන්සේ විසින් පැහැදිළි කොට තිබේ. තමා යෙදෙන කවර වුවද රැකියාවකදී නැගී සිටි වීර්යයෙන් (උට්ඨානවිරියාධිගතෙහි) දෑතේ ශක්තියෙන් (බාහාබල පරිචිතෙහි) හා දහදිය පෙරෙන කයින් (සෙදාවක්ඛිත්තෙහි ගත්තෙහි) ක්‍රියා කළයුතු බව බුදුන් වහන්සේ දෙන උපදේශයයි. තම ශක්තියට අනුරූප ලෙස සුදුසු දෙය කරන, වගකීම් සහිත උත්සාහවත් පුද්ගලයා ධනය අත්පත් කර ගනියි (පතිරූපකාරී ධුරවා උට්ඨාතා වින්දතෙ ධනං). මෙහිදී විශේෂයෙන් ම අවධාරණය කළ යුත්තක් නම් මෙසේ වීර්යයෙන් ක්‍රියා කළ යුත්තේ ධාර්මික ව්‍යාපාරික කටයුතු විෂයෙහි බවයි.

ආර්ථික සංවර්ධනයේ දෙවැනි සාධකය වන්නේ ආරක්ඛ සම්පදාවයි. මෙයින් අදහස් වන්නේ වෙර දරා මහන්සියෙන් උපයාගත් ධනය හෝ සම්පත් මෙන් ම ව්‍යාපාරය ද නිසි පරිදි ආරක්ෂා කර ගැනීමට අවශ්‍ය කටයුතු සම්පාදනයයි. සොරසතුරු ආපදා විපත් ආදියන් ඒවා විනාශවීමට ඉඩ නොතබා ආරක්ෂක විධිවධාන සැළසීම අත්‍යවශ්‍ය වෙයි.

තෙවැන්න සමජීවිකතාවයි. උපයන ආකාරයට අනුව වියපැහැදම් කිරිමේ අවශ්‍යතාව මෙයින් අවධාරණය කෙරෙයි. වෙන ලෙසකින් පවසතොත් මෙයින් අදහස් වන්නේ අයවැය සමව පවත්වා ගැනීමයි. පුද්ගලයකුගේ, පවුලක හෝ රටක ආර්ථිකයට බෙහෙවින් ම හිතකර වන මෙම ප්‍රතිපත්තිය බුදුන්වහන්සේගේම හඳුන්වාදීමක් ලෙස සැළකිය හැකිය. තමන්ගේ ආදායම් ගැන හැඟීමකින් තොරව එය ඉක්මවමින් වියදම් කරන්නේ නම් කිසිවිටෙක ආර්ථික සංවර්ධනයක් අපේක්ෂා කළ නොහැකිය. සමහර පුද්ගලයන් මෙන් ම සමහර රටවල් ද තම ආදායම් ඉක්මවා අනවශ්‍ය වියපැහැදම් කොට මදි වූ විට ණයෙන් යැපීමට කටයුතු කරනු පෙනේ. සමජීවිකතාව නොසළකා හැර අනිසි ලෙස වියදම් කිරීමෙන් දිළිඳු බවට පත් වේ යන්නට නිදසුනක් ලෙස වර්තමාන ශ්‍රී ලංකාව දැක්විය හැකිය.

සිවුවන සාධකය වන්නේ කල්‍යාණමිත්තාවයි. කල්‍යාණ මිත්‍ර​යන් ඇසුරු කිරීමද ආර්ථික සංවර්ධනයට හේතු වන්නකි. පාපමිත්‍ර​යන් ඇසුර ධනහානියට හේතු වන්නා සේම කලණ මිතුරන් ඇසුර සම්පත් වැඩිදියුණු කර ගැනීමට හේතු වෙයි. කලණ මිතුරා නිතරම සම්පත් නිසි පරිදි වියපැහැදම් කිරීමට මෙන් ම ඒවා වැඩිදියුණු කර ගැනීමට ද උපදෙස් දෙයි.

බුදුදහම මෙම ආර්ථික ප්‍ර​තිපත්ති ඉදිරිපත් කොට ඇත්තේ කර්මයේ උරුමයයි සිතමින් දිළිඳු බවේ ගැලී සිටින ජනතාව එයින් මුදවා ඔවුනට සුඛිත මුදිත ජීවිතයක් අත්කරදීමේ අටියෙනි. මෙම ප්‍ර​තිපත්ති පුද්ගලයකුගේ හෝ පවුලක ආර්ථිකයට පමණක් නොව රාජ්‍ය තන්ත්‍රයක ආර්ථිකයට ද එක සේ වැදගත් වෙයි. තමන් බෞද්ධයයි ලේබල් ගසා ගැනීම වෙනුවට මෙම ප්‍ර​තිපත්ති තම ජීවිතයට හෝ  රාජ්‍ය තන්ත්‍රයට යොදා ගැනීමෙන් ආගමක් වශයෙන් නොව ජීවන දර්ශනයක් වශයෙන් බුදුදහමේ වටිනා කම පසක් වනු ඇත.